İstiklal Mahkemeleri Nedir?
Milli Mücadele döneminde TBMM’ye karşı ayaklanma
çıkaranları, yağma ve bozgunculuk yapanları, orduya ait silah ve mühimmatı
çalanları, casusluk yapanları, asker kaçaklarını, Milli Mücadeleyi engellemeye
çalışanları ve bu amaçla propaganda yapanları yargılamak amacıyla ilk defa 18
Eylül 1920’de çıkartılan özel bir kanun ile kurulan mahkemelerdir.
Neden İstiklal Mahkemeleri Kurulmuştur?
Yunan ordusunun ilerleyişi karşından asker kaçakları
sebebiyle düzenli bir ordu kurmak mümkün olmamaktaydı. Karşılarında bir direniş
gücü bulmadan ilerleme kaydeden Yunan ordusunun yarattığı olumsuzluğun yanı
sıra Hilafet ve Saltanat makamının milli direniş aleyhtarı propagandaları milli
mücadeleyi olumsuz bir şekilde etkilemekteydi. TBMM tarafından 29 Nisan 1920’de
çıkartılan Hıyanet – i Vataniye Kanunu, savaş koşullarında sivil ve Divan – ı
Harp’ in çalışma usulleri caydırıcı nitelikten yoksun kalıyordu. Yunan
ilerleyişi karşısında artan asker kaçakları çetecilik faaliyetlerini artırırken
pek çok asker kaçağı yakalansa bile cephede ölmek yerine hapse girmeyi tercih
ediyordu. Bu olumsuzluklar, caydırıcılığı yüksek kararlar alma yetkisine sahip
mahkemelerin kurulmasını zorunlu kılmıştır.
Birinci Dönem İstiklal Mahkemeleri
18 Eylül 1920 – 17 Şubat 1921 tarihleri arasında görev
yapmıştır. İstiklal Mahkemeleri yasasının kabulünden sonra (18 Eylül 1920, 42
sayılı kanun) 7 bölgede mahkemenin kurulması kararlaştırıldı. Bir ay sonra
Diyarbakır’da da bir mahkemenin kurulması kararı kabul edilince toplam sayı 8
oldu. Bu mahkemeler; Ankara, Eskişehir, Konya, Isparta, Sivas Kastamonu, Pozantı
ve Diyarbakır’da görev yaptı.
İkinci Dönem İstiklal Mahkemeleri
Temmuz 1921 – Ekim 1923 tarihleri arasında görev yapan
ikinci dönem İstiklal Mahkemeleri Kastamonu (19 Ağustos 1921), Konya (12
Ağustos 1921), Samsun (17 Ağustos 1921), Yozgat (22 Eylül 1921)’da kurulmuştur.
Bu dönemde Mahkemeler, asker kaçakları, düşmana yardımcı olanları ve isyan
çıkartanları yargılamıştır.
Üçüncü Dönem İstiklal Mahkemeleri
1923 – 1927 yılları arasında çalışan İstiklal Mahkemeleri
isyan veya olağanüstü haller için kurulmuştur. Bu mahkemelerden ilk 6 Nisan
1925 tarihinde Diyarbakır’da Şark İstiklal Mahkemesi adıyla Şeyh Sait İsyanı
sonrasında kurulmuştur. Mahkemeler Hilafet ve Saltanatın kaldırılmasına
karşı çıkanları, Kılık – Kıyafet ve Şapka Kanununu reddedenleri ve Cumhuriyetin
ilanına karşı çıkanları yargılamak için İstanbul ve Ankara’da kurulmuştur.
Bu dönemde kurulan bir diğer İstiklal Mahkemesi ise 14 Haziran 1926’da İzmir
Suikast Girişimine dahil olanların yargılanması için önce İzmir ardından
Ankara’da kurulmuştur.
0 Yorumlar