Şark Meselesi Nedir? Neyi Amaçlamıştır?

1815 Viyana Konferansı’nda Batılıların ortaya attığı Şark Meselesinin kökü çok eskilere dayanmaktadır. Avrupa’yı oldukça uğraştıran Şark Meselesini iki safhada incelemek mümkündür. Şark Meselesinin birinci safhası 1071 – 1683 yılları arasındaki devredir. Bu safhada Avrupalılar savunmada, Türkler ise taarruz halindedir. 1071 – 1683 yılları arasında Şark Meselesinin esasları şunlardır:

1. Türkleri Anadolu’ya sokmamak.

2. Türkleri Anadolu’da durdurmak.

3. Türklerin Rumeli’ye geçişini engellemek.

4. Türklerin Balkanlar üzerinden Avrupa’ya ilerleyişine engel olmak.

Şark Meselesinin bu hedeflerine rağmen Türkler Anadolu’ya girmiş, yerleşmiş, Rumeli’ye geçmiş, Balkanları tamamen zapt etmiş ve 1683’te Türklerin Viyana önlerinde yenilmesiyle Şark Meselesinin birinci safhası kapanmış, ikinci safhası açılmıştır.

Şark Meselesinin ikinci safhasında ise Türkler savunmada, Avrupalılar ise taarruzdadır. 1920 yılına kadar süren Şark Meselesinin bu safhada gelişmesi şu seyri izlemiştir:

1. Balkanlardaki Hıristiyan milletleri Osmanlı hakimiyetinden kurtarmak.

2. Osmanlı topraklarında yaşayan Hıristiyanların haklarını korumak amacıyla, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale etmek

3. Türkleri Balkanlardan tamamen atmak

4. İstanbul’u Türklerden geri almak.

5. Osmanlı Devleti’nin Asya’daki topraklarında yaşayan Hıristiyan azınlıkların bağımsızlıklarına kavuşmalarını sağlamak. (Ermeniler)

6. Anadolu’yu paylaşarak, Türkleri Anadolu’dan çıkartıp, Orta Asya’daki yurtlarına sürmek.

 

Şark Meselesinin 1920’ye kadar süren safhasında Batılılar başarılı olmuşlardır. Trablusgarp  Savaşı ile İtalyanlar Kuzey Afrika’ya yerleşmiş, Balkan Savaşları ile Osmanlı Devleti Balkanlarda büyük toprak kaybına uğratılmış, Osmanlı topraklarında yaşayan azınlıklar bağımsızlıklarını kazanmada başarılı olmuşlar, Ermeniler ayaklanma çıkartarak, Osmanlı Devleti’ni içten çökertmişler, I. Dünya Savaşı sırasında yapılan gizli antlaşmalarla Türk toprakları büyük devletler arasında paylaşılmış, Mondros Mütarekesi’nden sonra İtilaf Devletleri bu paylaşıma uygun olarak Türk topraklarını işgal etmişlerdir. Sadece İstanbul’un işgali Çanakkale Savaşları sırasında M. Kemal’in çabalarıyla önlenmiştir. Şark Meselesi projesini son anda iflasa sürükleyen gelişme, Anadolu’da M. Kemal’in önderliğinde Milli Mücadele harekatının başlatılması ve başarıya ulaştırılmasıdır.

Genel tanımıyla Müslüman Türkleri Balkanlardan ve Anadolu’dan atmayı hedefleyen Şark Meselesi, Lozan Antlaşması ile iflas etmiştir.